Barınma İhtiyacının Konuta Evrilen Süreci

İnsanoğlunun tarihsel gelişimine bakıldığında her ilerlemenin öne çıkan bir olgusu mevcuttur. Bu tarihsel süreç içerisindeki üç önemli dönemi özellikle vurgulanmalı... Bunlardan ilki göçebe hayatın merkezinde yaşanılan bir hayat anlayışıdır.

İkincisi tarımsal hayat, sonuncusu ise endüstri devri diyebiliriz. Bu üç ana dönem ile yaşantımızda belli değişiklikler olmuştur. Burada sizlerle barınma ihtiyacı özelinde bir tarihsel gelişimi ve değişimi inceleyelim.

Göçebe hayatın gereklilikleri sebebi ile yerleşik hayatın var olmadığı bir yaşam tarzı mevcuttu. Mağara gibi insan eli ile yapılmayan bir nebze de olsa korunaklı alanları geçici barınma mekânları olarak kullanıyorlardı. Bu dönemde buzul çağı yaşandığı için insanlar genellikle avlanmak için dışarı çıkıyorlardı. Günlerinin geri kalan kısmını da mağaralarında ateş başında geçiriyorlardı.

Göçebe yaşamdan yerleşik hayata geçişin ana sebebi tarım olmuştur. Tarım ile birlikte insanlar ekip- biçtikleri alanlarda uzun süreli kalmaları kendilerini bulundukları bölgeye ait hissetmelerini sağlamıştır. Aidiyet ,hayvanlardan korunmak, vb. sebepler yapay yaşam alanlarının başlangıcının ilk kıvılcımları olmuş diyebiliriz. Bir başka önemli olan sebep de iklimsel değişimler sonucu buzul çağının sona ermesi ile birlikte insanların daha çok mağaraların dışında doğa ile iç içe yaşamaya başlamasıdır. Havaların ısınması ve insan nüfusunun da artmaya başlaması yaşam tarzlarında değişime gitmelerinin sebeplerindendir.

Bilindiği üzere dünyanın en eski yerleşim yeri Çatalhöyük’tür. Konya ilinin Çumra ilçesinde yer alan Neolitik döneme ait bu höyük, mimarisi ile öne çıkan, yaklaşık 9400 yıllık bir geçmişe dayanır. O dönemin ev tipolojilerinde, ihtiyacı karşılayacak şekilde, hayatta kalmak üzere kurulu konutlar mevcuttur. Her evde bir oda ve bir depo bulunmaktadır ve tek katlıdırlar. Isınma ve yeme-içme ihtiyaçlarına yönelik her evin odasında dikdörtgen bir ocak yer almaktadır. Evlere damdan girilecek şekilde konumlandırılmış bir açıklık bulunmaktadır. Kapı görevi gören bu açıklıktan merdiven yardımı ile evin içerisine giriş sağlanmıştır. Günümüzdeki mevcut kapı konumlandırılmasına uymayan bu örneğin hayvanlardan korunmak için bu şekilde yerleştirildiğini söyleyebiliriz. Günümüze çokta uymayan bir diğer özelliği ise artık kullanılmayacak bir evin yıkılması yerine içerisine toprak doldurulup üzerine yenisinin yapılmasıdır. Araştırmalar sonucunda 21 metre olarak belirlenen höyükte 18 tane yapı katı olduğu ortaya çıkarılmıştır.

O dönemin malzemelerini kullanarak yapılan bu evlerde ağaç, kamış ve kerpiç kullanmışlardır. Tavanı kapatmak için kullanılan kamışların üzerine sıkıştırılmış kil toprak yerleştirmişlerdir. Beyaza boyanan sıvalı duvarlar üzerine kırmızı, sarı ve siyahın tonlarını kullanarak resimler yapmışlardır. Yapılan bu resimlerin kimi zaman dini inançları simgeleyen figürler olurken kimi zaman da doğanın içerisindeki silüetler olduklarını görüyoruz. En önemli bulgulardan biri duvarlarında kendi kent planlarını bulundurmasıdır. ve bu özelliği ile de kendi kent planını çizen ilk yerleşim merkezi olma özelliğini taşımaktadır. Yerleşik hayata geçişleri ile aitlik ve sahiplik duygularının da geliştiğini, pişmiş topraktan yapılmış damga mühürler ile mülkiyet kavramına verilen önem belgelenmiş oluyor.

Göçebe ve yerleşik hayata geçişte öne çıkardığım bir fiziki yapı üzerinde belirleyici genellemeler yaparken, son dönem olarak isimlendirdiğim Endüstri devrinde çoğul eki kullanarak benzer yapılar silsilesinden bahsedeceğim. Maalesef ki çok olması her birinin tek tek konuşulacağı anlamına gelmiyormuş. Çünkü konumu farklı olsa da silüeti ve kaderi bir olan çoğulluklardan bahsetmiş olacağım.

Dönemin ve koşulların değişmesi ile birlikte barınma ihtiyacı sonucu kullanılan mekânların sadece görünüşünde değil de aynı zamanda onlar üzerindeki etkilerimiz sonucu kazandıkları kimliklerde de değişiklikler olduğunu görüyoruz.

Sanayi Devrimi, toplu üretim ve tüketimin kapılarını sonuna kadar açmış oldu. Önceki iki dönemde ihtiyaçlar doğrultusunda biri olanı kullanıp, diğeri olandan bir şeyler meydana getirip hayatta kalmaya çalışırken; bu dönemde ihtiyacın da ötesinde konforu amaçlayan bir konut mantığı söz konusudur. İhtiyaç fazlası üretim olan bir yerde konfor ve lüks aranır. Çünkü ideal yaşam standardının üstünde bir donanım mevcut ise her zaman daha iyisi istenildiği için işlev kadar biçimde inşa sürecinde göz önünde bulundurulur.

Endüstri devrimi öncesi bir ustanın el işlemeciliği yonttuğu, zımparaladığı, tabiri caizse nakış nakış işlediği, her evin kendine has diliyle, ev ahalisini bir yabancıya anlatıverirdi. Konutu bir bütün olarak düşünürsek bir parçası olan kapının dahi bir şeyler anlattığını görürdünüz. O eski, ahşap evlerin sessiz ve dingin renklerle çevrili olmasına aldanmayın. Döşemesine bastığınızda çıkan her ses zamanla ritim tutar. Güneşle dans eden perdelerin odadaki eşyalara, duvarlara bıraktığı neşeli, cıvıl cıvıl ışıltıları seyretmeye doyamaz insan.

Gelgelelim bu mimari kültürün üzerine şuan inşa ettiğimiz konutların kimliksizliği söz konusudur. Gitgide artan nüfusa, doğru orantılı olarak konutlarda da artış gözlendi. Geçmişten çıkardığımız dersler ile birlikte yeniye yönelmek yerine sıfırdan şekillenen bir mimari anlayışı benimsedik ve bu alınan kararlar neticesinde ortaya çıkan sonuç ürünlerin kalitesi tartışılır durumda. Sonuç olarak geçmişte yaşadığımız konut tipolojileri günümüze bir anı olarak kaldı ve bu anıları ne derecede yeni olana yansıttık sizce?

Birçok konuda olduğu gibi konutlarda da gelir seviyesinin kent ölçeğinde bir sınıfsal ayrıma yol açtığını görmüş oluyoruz. Kentin belli bir bölümünün göz alıcı ölçekte konut bloklarıyla dolmuş olduğunu görürken kalan bölümlerinde de tek tipleşmiş modüler bloklar ile karşılaşıyoruz. Kentin bütünlüğünü bozan bu durum nasıl dengelenebilir sizce?

Sizce bunca konutun inşa kararında ileriye dönük neler doğuracağı hesap edilerek mi yapıldı?

Zeynep ÖRÜM

Zeynep ÖRÜM, Gaziantep Üniversitesi Mimarlık Fakültesi 4.sınıf öğrencisi. Örüm, mimarlığı nefes alan canlı bir oluşum olarak görüyor, mimarlığın binlerce hücreden meydana geldiği varsayıldığında her uğraşısının sonucunda yeni hücreler keşfediyor. Mimarlığın bir yaşam biçimi olduğuna, sadece binaları değil içerisinde yaşayan insanların yaşamlarını da şekillendirdiğini düşünen Örüm’ün ilgi odağı yenilenme ve iyileştirme süreçleri. Bu konuda Türkiye’de kısmen doğru bulmadığı çözümlerden biri olan “kentsel dönüşüm” üzerine kafa yoruyor.