Geleneksel Mimari Esintiler: Tadelakt Sıvası
Riad, genellikle bir iç bahçesi olan ve iç bahçenin tam ortasında da bir çeşme veya havuz bulunan, iki ya da daha fazla katlı geleneksel Fas evidir. Tipik olarak her kat iç bahçeye bakan bir balkona sahiptir. Riadların duvarları tadelakt sıva, alçı süsleme, çini ve hatlarla bezelidir. Ülkemizde pek duyulmamış olan tadelakt sıvası Marakeş mimarisinin en önemli unsurlarından biridir. Marakeş bölgesi kireç taşı bakımından oldukça zengindir. Geçmişinde Marakeş yerel halkı, kireç taşını kullanarak duvarlarda uygulamalar yapmaya başlamıştır. Ancak ilk yapılan denemeler oldukça kaba olduğundan daha pürüzsüz kaplamalar için yeni denemeler yapılmıştır. Bu denemelerden birinde yumurta akı kireç karışımına eklenmiş, başarılı sonuçlar elde edilememiştir. Çalışmaların sonucunda kireç karışımının içine siyah sabun eklenerek pürüzsüz ve su geçirmez bir sıva kaplama tekniği geliştirilmiştir.
Tadelakt sıvasını yapabilmek için kireç sıvası, kireç taşı, yüzeyin karbonatlaşmasını hızlandırmak ve suya dayanıklılık kazandırmak için doğal sabun kullanılmaktadır. İsteğe bağlı olarak renk pigmentleri de kullanılabilir. Başlangıçta, karışımın ilk katı ahşap veya sünger şamandıra kullanılarak uygulanır. Kuruduktan sonra diğer katlar uygulanır. En az üç kat olacak şekilde işlem tekrar edilir. Son kata gelince yüzeydeki boşlukları doldurmak ve sıkıştırılmış, pürüzsüz bir yüzey elde etmek için yüzey bir malayla yumuşatılır. Bu aşamada süre önemlidir. Erken yapılırsa karışım düzensiz bir şekilde yayılır. Çok bekletilirse pürüzsüzleştirmek oldukça zorlaşır. Sonraki aşamada ise duvar yüzeyi, taş ile mekanik olarak parlatılır ve pürüzsüzleştirilir. En son aşamada yüzeye fırça ya da elle uygulanan sabun, kireçle reaksiyona girerek yüzeyin üst tabakasında mumsu bir madde olan kalsiyum stearatı oluşturur. Kalsiyum stearat (kalsiyum sabunları) suda çözünmez. Bu da onu sert ve suya dayanıklı hale getirir. Tadelakt, karakteristik parlaklığını ve su geçirmezliğini, kireç ile sıva kururken uygulanan; sıvanın düzgün taşlarla pürüzsüzleştirilmesi ve doğal zeytinyağı bazlı siyah sabun ile kimyasal reaksiyonundan alır. Tadelakt sıvası özellikle su geçirmez özelliğinden dolayı genelde banyo, hamam, buhar odası, havuz, kaplıca vb. gibi ıslak hacimlerde kullanılır. Hatta lavabo ve küvetlerin yapımında kullanıldığı örnekleri mevcuttur.
Bir yapı malzemesinden beklenen özelliklerden sağlamlık ve suya dayanıklılık özelliklerini karşılayabilen tadelakt sıvası ayrıca sürdürülebilir bir yapı malzemesidir. Tadelakt sıvası üretimi sırasında yayılan karbondioksitin çoğunu emer. Tadelakt sıva yapılan bir yüzeyi korumak için herhangi bir kimyasala ihtiyaç duyulmaz. Yüzeyindeki kalsiyum sabunlu bileşimi kirin birikmesini önler. Bakım için sadece su kullanılması yeterlidir. Yapı malzemelerinde aranan en önemli özelliklerden birisi de geri dönüştürülebilir olmasıdır. Geri dönüşümle aynı kaynaklar birden fazla kez kullanılır. Böylece yeni bir malzeme üretimi için gereken enerjiden tasarruf sağlanır. Tadelakt geri dönüştürülebilirliğe en güzel örneklerden biridir. Geri dönüştürülebilir ve biyolojik olarak parçalanabilir. Doğaya zarar vermeden yeniden toprağa karışabilir. Sıva ezilip yeni harçlarda kullanılabilir. Tadelakt sıvasının tüm bu özelliklerinin yanı sıra estetik görünümü de birçok mekanda tercih edilme sebeplerindendir. Fas’ın mistik havasını mekanlara taşır. Dokulu ve şık görünümü tasarımcıların kullanması için cezbetmektedir. Ayrıca istenilen renklerde kullanılabilmesi de tasarımcıları özgürleştiren özelliklerinden birisidir.
Günümüzde artan çevre sorunları sonucu geri dönüşüm ve sürdürülebilirliğe her alanda yönelim başlamıştır. Özellikle de yapı sektörünün, sürdürülebilirliğe ve geri dönüşüme teşvik etmesi oldukça önemlidir. Şantiyelerde ortaya çıkan yapısal atıkların miktarı çok ciddi boyutlardadır. Bu yapısal atıkların azaltılabilmesinin en etkili yöntemi geri dönüşümlü yapı malzemelerini tercih etmektir. Tadelakt sıvası da geri dönüşümlü malzemelere verilebilecek örneklerdendir. Fas’ın geleneksel yapı malzemelerinden biri olan tadelakt sıvası; biyolojik olarak parçalanabilmesi ve tekrar kullanılabilmesi, üretimi sırasında yayılan karbondioksitin çoğunu emmesi, bakımı için herhangi bir kimyasala ihtiyaç duymaması gibi birçok özelliğe sahip olması sayesinde doğal bir yapı malzemesidir. Bunun gibi yapı malzemelerinin kullanımının yaygınlaşması gelecekte çevre sorunlarının azaltılmasında çok etkili olacaktır. Bu sayede kaynakların sonsuz olmadığı dünyamızda, elimizdeki fırsatları iyi değerlendirip daha güzel bir geleceğe sahip olabiliriz.
_______________
Kaynakça:
Henry, Michael, and Tina Therrien. Essential Natural Plasters : A Guide to Materials, Recipes, and Use, New Society Publishers, 2018. ProQuest Ebook Central, http://ebookcentral.proquest.com/lib/mimarsinan-ebooks/detail.action?docID=5317172.
Kapak Görseli: https://images.squarespace-cdn.com/content/v1/55043d4ee4b014e3fcfc125d/1509193826523-LB48EHCDY77TWEL6YSDO/tadelakt.jpg?format=1000w
Görsel 1: https://stylebyemilyhenderson.com/blog/tadelakt-101-bathroom-trend
Görsel 2: https://www.stuccoitaliano.com/wp-content/uploads/2019/08/tadelakt_oriental_bathrom.jpg
_______________
Burcu ÖZTÜRK
22 Mayıs 1997 yılında İstanbul’da doğdu. Ordu’da büyüdü. 2015 yılında Kocaeli Üniversitesi Biyomedikal Mühendisliği’ni kazandı. Daha sonra aslında hayal ettiği mesleğin bu olmadığını fark ederek 2017’de Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde Mimarlık bölümüne girdi. Şu an 4. sınıfta okuyor ve hayallerinin peşinden gittiği için çok mutlu. Mimarlığın yanı sıra spor, fotoğrafçılık, müzik gibi dallarla da uğraşıyor. Gönüllü olarak çevre etkinliklerine katılıyor ve bu konuya dikkat çekmek için de araştırmalarıma devam ediyor.
